Brückenkopf Warschau 1944 : odcinek południowy: Karczew, Otwock, Celestynów, Wiązowna

Autor: Bączyk, Norbert.

Na przełomie lipca i sierpnia 1944 roku na wschodnich przedpolach Warszawyzostała stoczona bitwa manewrowa, w której wyniku wojska niemieckiegoWehrmachtu zdołały powstrzymać natarcie na miasto ze strony Armii Czerwonej.O świcie 1 sierpnia, ze względu na niekorzystną sytuację taktyczną,pełniący obowiązki dowódcy radzieckiej 2. Armii Pancernej, której korpusyod 27 lipca usiłowały zająć Warszawę,

generał major Aleksy Radzijewski, rozkazemzatwierdzonym przez radę wojenną armii, nakazał podległym sobiewojskom przejść do obrony. Pierwsze zdanie rozkazu było jednocześnie próbąwyjaśnienia owej decyzji: warszawskiego rejonu ufortyfikowanego czołgami nieatakować. W rzeczywistości do takich działań dowództwo 2. Armii Pancernejzostało zmuszone głównie z powodu przeciwuderzenia jednostek pancernychprzeciwnika. Jednak samo sformułowanie mówiące o rejonie ufortyfikowanymnie było wymysłem radzieckich sztabowców. Wedle spływającychmeldunków, zwłaszcza z działającego na lewym skrzydle armii 16. KorpusuPancernego, brygady tego związku od trzech dni natrafiały na osi swojegonatarcia na liczne rowy przeciwpancerne, rzędy stalowych zapór przeciwkopojazdom, linie zasieków, wreszcie żelbetowe schrony bojowe. Kulminacjątego zjawiska było załamanie się natarcia czołowej 164. Brygady Pancernej,nacierającej po trakcie lubelskim, w rejonie Pohulanka-Miłosna Stara-Zakręt,gdzie ów trakt łączył się z inną strategiczną magistralą drogową, szosą siedlecko-brzeską. Jednostki 16. Korpusu Pancernego natknęły się tam na solidnąobronę przeciwnika, której nie mogły ani przełamać, ani obejść. Ra8portowano przy tym, że obrona niemiecka wykorzystuje liczne rozbudowanetranszeje, chronione przez rowy i zapory przeciwczołgowe, pola minowe, atakże wzmocnione stanowiskami broni maszynowej oraz stanowiskami obserwatorówartylerii ukrytych w żelbetowych schronach.Stanowiska te były częścią umocnień polowych niemieckiego założeniaobronnego o nazwie Brückenkopf Warschau, czyli Przedmościa Warszawa.16. Korpus Pancerny nacierał w obszarze południowej części owegoprzedmościa, rozpościerającej się na rozległym terenie do Otwocka Wielkiegoi Karczewa na południu, po Pohulankę i Miłosną Starą na północy.To właśnie historia planowanego i praktycznego wykorzystania w walceumocnień Brückenkopf Warschau na tym odcinku jest tematem niniejszejpublikacji.Pojęcie Brückenkopf Warschau przede wszystkim jest znane historykomwojskowości zajmującym się badaniem fortyfikacji. Nazwa ta odnosi się dodwóch założeń obronnych z I i II wojny światowej. W polskiej literaturzeprzedmiotu jednym z pierwszych analitycznych opracowań na temat umocnieńniemieckich pod Warszawą z lat ostatniej wojny światowej, stanowiącymfragment większej całości, był opublikowany w 1966 roku przez TadeuszaRawskiego artykuł: Niemieckie umocnienia na ziemiach polskich w latach1919-1945. W kolejnych latach historycy zajmujący się fortyfikacjami na obszarzeprzedmościa przeprowadzili co prawda liczne badania terenowe, alewiększość z nich nie publikowała wyników swych prac. Być może wynikałoto z tego, że obiekty Brückenkopf Warschau, na tle jakże licznych w Warszawiei jej okolicach innych zachowanych zabytków budownictwa wojskowego,pozornie wydawać się mogły tematem mniej atrakcyjnym. Nie oznacza tojednak, że prace na ten temat nie powstały. Na szczególne wyróżnienie zasługujądociekania Bogusława Perzyka, który w 1988 roku w artykule: Niemieckiefortyfikacje praskiego przedmościa Warszawy w latach 1940-1944 podjął próbękompleksowego opisu zarówno założeń, jak i realizacji budowy owych umocnieńprzez Niemców. Swoją pracę autor w dużej mierze oparł na badaniachterenowych, połączonych z doskonałą znajomością teoretycznych zagadnieńzwiązanych z fortyfikacjami.Kolejnym krokiem milowym w poznaniu historii fortyfikacji wzniesionychprzez okupanta na wschodnich przedpolach stolicy, w tym przypadku dotyczyto odcinka południowego, było zainteresowanie się nimi miejscowychpasjonatów historii, mieszkańców m.in. Karczewa, Otwocka, Celestynowa czyWiązowny. Odtąd wyrywkowe badania zostały zastąpione systematycznymii prowadzonymi stale badaniami terenowymi, realizowanymi od pewnegomomentu pod auspicjami Stowarzyszenia na Rzecz Zabytków Fortyfikacji"Pro Fortalicium" oraz ze wsparciem lokalnych władz. Ich kulminacją była re9witalizacja jednego z punktów oporu oraz zamienienie żelbetowego schronubojowego w chętnie odwiedzaną atrakcję turystyczną i odnowiony z dużympietyzmem skansen militarny. Towarzyszyła temu także ożywiona działalnośćpublicystyczna. Wyróżnić tu należy broszurę z 2012 roku jednego z współautorówniniejszej publikacji Huberta Trzepałki: Punkt oporu "DąbrowieckaGóra". W pracy tej nie tylko zostały opisane umocnienia, ale także zilustrowanoogromny wysiłek i doskonałe efekty, jakie dały prace związane z remontemponiemieckich obiektów.Osobnym zagadnieniem było przedstawienie założeń obronnych BrückenkopfWarschau w kontekście wykorzystania ich w regularnych działaniachwojennych. W praktyce temat ten w literaturze przedmiotu był traktowanyniezwykle zdawkowo. Nawet w dwóch najważniejszych i jak dotąd najbardziejwyczerpujących publikacjach książkowych na temat walk na przedpolachWarszawy latem 1944 roku, to jest: Na warszawskim kierunku operacyjnymWłodzimierza Wołoszyna z 1964 roku oraz Front wschodni a Powstanie WarszawskieTadeusza Sawickiego z 1989 roku, choćby z racji bardzo szerokiegozakresu poruszanych tam zagadnień, temat istnienia i potencjalnego wykorzystaniaumocnień potraktowano zdawkowo. Również Józef Margules,publikując w 1989 roku w "Wojskowym Przeglądzie Historycznym" swegoczasu ręcznie spisane w radzieckim archiwum: Sprawozdanie dowódcy 2 APanco bitwie pod Warszawą, nie miał możliwości rozwinięcia omawianego zagadnienia.Ostatecznie dopiero ostatnie lata, dzięki znacznie łatwiejszemu dostępowido rosyjskich archiwów wojskowych, z których to wcześniej autorzy pozyskiwalidokumenty Armii Czerwonej jedynie fragmentarycznie, w połączeniuz wieloletnimi badaniami nad poczynaniami strony niemieckiej, pozwoliłyna podjęcie próby szczegółowego opisania linii obronnych, a przede wszystkimwalk na południowym odcinku Brückenkopf Warschau latem 1944 roku.Wyniki badań archiwalnych zostały tu skonfrontowane i uzupełnione o badaniaterenowe, analizę zdjęć lotniczych z epoki itp., dając bardziej pełnyobraz sytuacji operacyjnej i taktycznej. Niniejsza publikacja ma charakterwycinkowy. Opisuje jedynie fragment umocnień przedmościa na południeod traktu siedlecko-brzeskiego, a nade wszystko działania wojenne związanez tym właśnie odcinkiem fortyfikacji. Wydarzenia te zostały jednak osadzonew szerszym kontekście planowania i realizacji działań wojennych przez obiestrony na warszawskim kierunku operacyjnym. Nie da się bowiem w pełnizrozumieć przebiegu starć na Brückenkopf Warschau bez zapoznania sięz licznymi uwarunkowaniami, które towarzyszyły uczestnikom tych starć jużna etapie planowania działań wojennych czy też wynikały z takich, a nie innych,możliwości ich wojsk.***Nasza oferta wydawnicza jest skierowana do wszystkich miłośników broni pancernej, dla których militaria stanowią ważną część życia i są dla nich prawdziwą pasją. W naszym sklepie (militaria sklep), oprócz książek poświęconych broni pancernej mamy bogata ofertę czasopism militarnych Wozów Bojowych Świata i Twojej Strefy Pancernej, przygotowaliśmy także koszulki militarne (military t-shirt) z czołgiem Tygrys, czołg pendrive (pendrive tank) Renualt FT oraz zakupowe torby bawełniane z nadrukiem czołgu M1 Abrams. Zapraszamy do zapoznania się z naszą ofertą. [wozybojowe.pl]

Sprawdź dostępność, zarezerwuj (zamów):

(kliknij w nazwę placówki - więcej informacji)